Czym jest dysfunkcja wzroku?

Jak działa oko?

Gdy na coś patrzymy, promienie świetlne są wychwytywane przez wypukłą, przezroczystą rogówkę. Następnie przenikają przez ciecz wodnistą, przeciskają się przez źrenicę i wpadają do oka. Źrenica pełni w oku taką samą rolę jak przesłona w aparacie fotograficznym: zwęża się (gdy jest widno) i rozszerza (w ciemności), regulując przepływ światła. Promienie docierają do soczewki, która dzięki skurczom mięśni akomodacyjnych spłaszcza się (gdy patrzymy w dal) lub staje się bardziej wypukła (gdy patrzymy z bliska). Na skutek tego promienie załamują się w niej pod różnymi kątami. Warunek jest jeden: kąt musi być taki, żeby po przejściu przez soczewkę skupiły się one na siatkówce. Tam światło, dzięki specjalnym receptorom, jest zamieniane na impulsy elektryczne. Światłoczułe czopki odpowiadają za widzenie w dzień, pręciki wkraczają do akcji, gdy jest ciemno. Za pośrednictwem nerwu wzrokowego impulsy trafiają do mózgu, gdzie zostają „zmienione” na obrazy oglądanych przedmiotów. Najwięcej komórek światłoczułych jest w centrum siatkówki – plamce żółtej. Umożliwia ona ostre widzenie tego, co mamy na wprost oczu. Między soczewką a siatkówką znajduje się ciało szkliste, które utrzymuje w oku odpowiednie ciśnienie

Podział osób niewidomowych

Podział osób niewidomych wg. Światowej Organizacji Zdrowia opiera się na kryteriach medycznych i zgodnie z tymi kryteriami:

Osobami niewidomymi są:
a) osoby całkowicie niewidome – ostrość wzroku 0,00,

b) osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznością głęboką,

c) osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05).

Osobami słabowidzącymi są osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu szerokim do słabowidzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych.

Jak funkcjonują osoby z niepełnosprawnością wzroku

     Ludzie widzący odbierają 80% informacji w oparciu o wzrok. Osoba niewidząca musi znać techniki alternatywne w poznawaniu świata, oparte nie na wzroku a słuchu i dotyku. Zarówno dzieci niewidome jak i niewidome z resztkami wzroku w celu dokładnego poznania kierują się dotykiem i słuchem, przy czym u całkowicie niewidomych obrazy przedmiotów, ludzi i zjawisk pozbawione są światła i barwy, a u niewidomych z resztkami wzroku istnieją elementarne wyobrażenia wzrokowe takie jak wyobrażenie światła, wielkość, kształt, barwa.  U dzieci słabo widzących zmysł wzroku utrzymał dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni, poznawaniu przedmiotów, ludzi i zjawisk oraz działaniu praktycznym. Wzrosło u nich jednak znaczenie słuchu i dotyku dla wyrównywania i uzupełniania informacji uzyskanych za pomocą wzroku.

Przyczyny inwalidztwa wzroku

1. Czynniki genetyczne.
2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowego.
3. Choroby analizatora wzrokowego.
4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory.
5. Zatrucia, cukrzyca.
6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.
7. Awitaminoza.
8. Zmiany starcze.

Przyczyny wrodzonej ślepoty lub znacznego uszkodzenia wzroku:

a) zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną,
b) ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego,
c) zaćma wrodzona, powstająca w życiu płodowym wskutek zaburzeń rozwojowych soczewki lub jej otoczenia,
d) zapalenie rzeżączkowe,
e) stany degeneracyjne różnych części, np. siatkówki, soczewki, rogówki,
f) zwyrodnienie siatkówki,
g) wady refrakcji.

Ciężkie uszkodzenia wzroku mogą spowodować promienie Roentgena lub promienie przy eksplozjach broni nuklearnej.

Osoba niewidoma

W Polsce liczba osób z uszkodzeniem wzroku przekracza 500 tysięcy. Według światowych danych szacuje się, że poważne zaburzenia widzenia występują u 1% populacji, a całkowita liczba osób niewidomych i słabowidzących ulega stałemu zwiększaniu. Wynika to z wielu powodów. Istnieje wiele terminów określających osobę, u której występują poważne problemy z widzeniem: osoba niewidoma, ociemniała, słabowidząca, osoba z dysfunkcją wzroku, z niepełnosprawnością wzrokową, itp. Warto wiedzieć, że pojęcia: osoba niewidoma i osoba słabo widząca stosuje się dla określenia dwóch różnych grup, które łączy jedynie problem związany z widzeniem. Osoby niewidome, pozbawione są całkowicie lub częściowo wzroku, a przez to informacji optycznych płynących ze świata zewnętrznego. U osób niewidomych analizator wzroku nie funkcjonuje zupełnie, albo z tak dużymi zaburzeniami, że nie ma praktycznego zastosowania w poznawaniu świata i w orientacji w otoczeniu, a poznawanie rzeczywistości ma głównie charakter dotykowo-słuchowy. W grupie tej można wyróżnić osoby niewidome, które potrafią wyłącznie rozróżniać dzień i noc lub zapalone światło wieczorem w pomieszczeniu. W takim wypadku używa się określenia osoba niewidoma z poczuciem światła. Osobą niewidomą z punktu widzenia polskiego prawa jest ktoś, u kogo stwierdza się ostrość wzroku wynoszącą najwyżej 0,1 pełnej ostrości wzroku (pełna ostrość wzroku odpowiada wartości 1,0) lub ktoś, u kogo pole widzenia niezależnie od ostrości wzroku wynosi nie więcej niż 30 stopni (podczas gdy pełne pole widzenia wynosi około 180 stopni). Warto wiedzieć o rozróżnianiu pomiędzy pojęciami: człowiek niewidomy a człowiek ociemniały. Człowiekiem niewidomym jest każdy, kto nie widzi od urodzenia lub stracił wzrok przed 5 rokiem życia, zaś ociemniałą jest  osoba, która straciła wzrok po 5 roku życia i pamięta obrazy wzrokowe.

Osoba słabowidząca

Ludzie słabowidzący ze względu na stopień uszkodzenia wzroku stanowią populację pośrednią pomiędzy widzącymi i niewidomymi. Osobą słabo widzącą jest każdy, kto pomimo okularów korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale może poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego. Populacja ludzi słabowidzących jest bardzo zróżnicowana przede wszystkim ze względu na poziom funkcjonowania wzrokowego. Słabowidzącą jest zarówno osoba ze znacznie obniżoną ostrością widzenia, jak ubytkami w polu widzenia przy zachowanej pełnej ostrości. Według WHO słabowidzącą jest osoba z ostrością wzroku równą lub większą niż 3/60 (0,05) a mniejszą niż 6/18 (0,3) (pełna ostrość wzroku odpowiada wartości 1,0) lub o polu widzenia ograniczonym do obszaru 20 stopni (podczas gdy pełne pole widzenia wynosi około 180 stopni).

Rodzaje i następstwa funkcjonalne schorzeń wzroku.

Schorzenia układu wzrokowego wpływają na percepcję wzrokową. Jakość percepcji zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest rodzaj schorzenia i następstwa funkcjonalne, czyli najczęstsze problemy w funkcjonowaniu wzrokowym, jakie danemu schorzeniu zazwyczaj towarzyszą. Warto wiedzieć, że dwie osoby z takim samym schorzeniem mogą funkcjonować w całkowicie inny sposób oraz zgłaszać odmienne problemy i trudności.

1. Zaćma jest schorzeniem  polegającym na częściowym lub całkowitym zmętnieniu soczewki. Zmętnienie powoduje rozproszenie promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę, co powoduje obniżenie ostrości widzenia. Zaawansowana zaćma może powodować ślepotę. Obecnie leczenie polega na operacyjnym usunięciu zaćmy, często połączonym z wszczepieniem soczewki, dzięki któremu większość chorych uzyskuje dobrą ostrość wzroku.
2. Jaskra to szereg jednostek chorobowych, w których dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty funkcji widzenia. Jaskra może przebiegać zarówno z wysokim, jak i normalnym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Wyróżnia się wiele typów jaskry. Głównym następstwem jaskry są postępujące zmiany w polu widzenia w postaci mroczków, aż do koncentrycznego zawężenia pola widzenia. W początkowym okresie schorzenie może przebiegać bez żadnych objawów. Później może pojawić się łzawienie, światłowstręt i zaciskanie powiek. Jaskrze może towarzyszyć zaburzenie widzenia barwnego, zmniejszenie czułości na kontrast, pogorszenie przystosowania wzroku do zmiennych warunków oświetleniowych, ubytki w polu widzenia. Jaskra jest schorzeniem, które nie leczone prowadzi do całkowitej ślepoty.
3. Retinopatia wcześniacza (ROP) to schorzenie, które polega na zaburzeniu prawidłowego rozwoju naczyń siatkówki, co prowadzi do powstania proliferacji włóknisto-naczyniowej w siatkówce i w ciele szklistym. Schorzenie to rozwija się tylko u dzieci urodzonych przed czasem oraz z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu. Dotyczy głównie przedwcześnie urodzonych noworodków z niską masą urodzeniową,  poddawanych leczeniu wysokim stężeniem tlenu w inkubatorach.  Częstość występowania retinopatii wcześniaków zależy od masy urodzeniowej dziecka oraz  wieku  ciążowego (wzrost ryzyka u dzieci urodzonych poniżej 32 tygodnia ciąży i z masą urodzeniową mniejszą niż 1500 g).
4. Wysoka krótkowzroczność Osoby z niewielką krótkowzrocznością widzą źle przedmioty odległe, natomiast widzenie z bliska nie sprawia im kłopotu. O wysokiej krótkowzroczności mówimy, gdy występuje duża wada wzroku  (powyżej –6,0 D). W takim wypadku gorsze jest zarówno widzenie do dali jak i do bliży. Osoby z wysoką krótkowzrocznością zazwyczaj czytają tekst przysuwając go bardzo blisko oczu.
5. Zanik nerwu wzrokowego jest terminem stosowanym do określenia grupy chorób, których wspólnym  objawem jest brak lub uszkodzenie włókien nerwowych.  Niedorozwój nerwu jest zawsze wrodzony, natomiast zanik może być wrodzony lub nabyty. Niedorozwój nerwów wzrokowych charakteryzuje się:  małą, bladą lub szarą tarczą nerwu wzrokowego, która otoczona jest obszarem zaniku siatkówki i naczyniówki. Wśród następstw funkcjonalnych wyróżnić można: ubytek ostrości widzenia aż do braku poczucia światła,  zmiany w polu widzenia (ubytki w polu widzenia), oczopląs, dośrodkowe zaburzenia źreniczne oraz zez i niedowidzenie w przypadkach jednostronnych.

Do wad wzroku zaliczamy:

1. Oko nadwzroczne, inaczej nadwzroczność, dalekowzroczność – powstaje wtedy, gdy oko ma zbyt krótki wymiar przednio-tylny lub za słaby układ łamiący. To znaczy, że widziany obraz nie układa się na siatkówce, tylko poza nią i człowiek widzi niewyraźnie. By wyrównać wadę, stosuje się szkła okularowe skupiające.
2. Oko krótkowzroczne jest wtedy, gdy wymiary przednio-tylne oka są zbyt duże lub siła łamiąca układu optycznego zbyt wielka, a co za tym idzie – obraz powstaje przed siatkówką i przedmioty widziane w oddali nie są wyraźne. By widzieć coś dobrze, trzeba przybliżyć przedmiot do oczu.
3. Astygmatyzm oka występuje u osób, u których krzywizna rogówki jest różna i promienie świetlne nie załamują się jednakowo. Obraz jest wtedy niewyraźny. Niezborność łączy się zwykle z nadwzrocznością lub krótkowzrocznością.
4. Daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barwy zielonej i czerwonej. Wada ta może być wrodzona lub nabyta.
5. Starczowzroczność to postępujący ubytek zdolności oka do zmiany swojej mocy. Starczowzroczność to proces naturalnego starzenia się oka i dotyczy wszystkich ludzi, niezależnie czy mieli wcześniej wadę wzroku, czy nie.

Następstwa funkcjonalne

Schorzenia układu wzrokowego wpływają na ograniczenia i trudności w percepcji wzrokowej osób słabo widzących. Do następstw funkcjonalnych należą:

1. Obniżenie ostrości wzroku. Prawidłowa ostrość wzroku pozwala na widzenie bardzo małych przedmiotów. Osoby z obniżoną ostrością mają zmniejszoną zdolność spostrzegania szczegółów, nie widzą obiektów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi oko pełnosprawne.
2. Ubytki w polu widzenia mogą dotyczyć centralnego (mroczek centralny) lub obwodowego pola widzenia. 
3. Zaburzenie wrażliwości na światło może przyjąć formę olśnień spowodowanych np. przez gładkie, błyszczące powierzchnie odbijające światło lub światłowstrętu (osobie przeszkadza zbyt duża ilość światła), albo światłolubności – zapotrzebowanie na dodatkowe źródło światła
4. Obniżenie wrażliwości na kontrast polega na tym, że osoba dla lepszego widzenia potrzebuje dużego kontrastu pomiędzy figurą, tekstem, a tłem.
5. Ślepota zmierzchowa – zaburzenie widzenia o zmierzchu, nazywane też kurzą ślepotą.
6. Zaburzenie adaptacji do światła i ciemności jest to zaburzenie widzenia do zmiennych warunków oświetleniowych. Czas potrzebny do zaadaptowania się przechodząc z jasnego pomieszczenia lub nasłonecznionego dworu do ciemnego pomieszczenia jest stosunkowo długi i może trwać kilka minut.
7. Zaburzenie spostrzegania głębi
8. Zmienność widzenia
9. Zaburzenie widzenia barw
10. Dwojenie
11. Ból,
12. Męczliwość
13. Łzawienie 
14. Zniekształcenie obrazu
15. Oczopląs

Podział ze względu na stopień niepełnosprawności:

1. Do I grupy inwalidów (znaczny stopień niepełnosprawności) kwalifikowane są osoby z całkowitą ślepotą obuoczną lub praktyczną ślepotą obuoczną – ostrość wzroku po korekcji w lepszym oku nie przekracza 5% normalnej ostrości oraz osoby, u których pole widzenia zawężone jest do około 20 stopni – widzenie lunetowe.
2. Do II grupy inwalidów (umiarkowany stopień niepełnosprawności) zalicza się osoby, u których ostrość wzroku po korekcji w lepszym oku wynosi od 6% do 10% normalnej ostrości oraz osoby z zawężonym polem widzenia do około 30 stopni.
3. Do III grupy inwalidów (lekki stopień niepełnosprawności) kwalifikują się osoby z obuoczną bezsoczewkowością, osoby jednooczne oraz osoby, których ostrość wzroku w lepszym oku po korekcji szkłami nie przekracza 25% normalnej ostrości. Osoby te nie są prawnie uznawane za niewidome.