Rodzaje niepełnosprawności

Niepełnosprawność – definicja, klasyfikacja i konsekwencje

Definicja niepełnosprawności jest bardzo płynna i nie daje się jasno sprecyzować. W życiu każdego człowieka pojawiają się momenty mniejszych lub większych możliwości czy też ograniczeń fizycznych. To, co obecnie jest dla nas łatwo dostępne, za kilka lat może być barierą nie do pokonania. Pomijając dysfunkcje z powodów nieszczęśliwych wypadków, jest wiele przyczyn pogłębiania się wraz z wiekiem niepełnosprawności i dysfunkcji. Wbrew obiegowym opiniom, niepełnosprawność jest brakiem przystosowania funkcji danego organizmu do warunków, w jakich się znajduje.

Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)„Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne”.

Istnieje wiele określeń w stosunku do osób niepełnosprawnych:

np.: osoba niepełnosprawna, to człowiek, który posiada obniżoną sprawność funkcjonalną (sensoryczną, fizyczną i lub psychiczną) trwale lub okresowo utrudniającą, ograniczającą lub uniemożliwiającą życie codzienne w nauce, pracy oraz pełnieniu ról społecznych właściwych dla płci i wieku, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi.

Natomiast w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zastosowano inną definicję, przyjętą głównie dla celów przyznawania renty inwalidzkiej, brzmi ona następująco:

• “Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały orzeczenie: o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niesprawności albo orzeczenie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, a jeżeli nie ukończyły 16 roku życia – orzeczenie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności “(Dz. U. nr 1213, poz. 776 ze zmian.).

Etykietę „niepełnosprawny” możemy więc otrzymać w każdym momencie i na każdym etapie naszego życia.

Aby dana osoba mogła być uznana za niepełnosprawną w rozumieniu formalnym, musi spełniać wymogi zawarte w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Tak więc:osoba niepełnosprawna to taka, u której stałe lub długotrwałe naruszenie sprawności organizmu trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia pełnienie ról społecznych.

Osoby niepełnosprawne można podzielić wg. różnych kryteriów np. wg rodzaju niepełnosprawności, okresu życia w którym ona wystąpiła lub stopnia niepełnosprawności itp.

Biorąc pod uwagę kryterium podziału rodzaju niepełnosprawności wyróżniamy:

1. Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną – uszkodzenie narządu zmysłu, do których należą:
   1. osoby niewidome i słabo widzące
   2. osoby niesłyszące i słabo słyszące
2. Osoby z niepełnosprawnością fizyczną, do których należą
   1. osoby z niepełnosprawnością motoryczną- z uszkodzeniem narządu ruchu
   2. osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych
3. Osoby z niepełnosprawnością psychiczną
   1. osoby z niepełnosprawnością intelektualną (osoby z upośledzeniem umysłowym)
   2. osoby psychicznie chore, z zaburzeniami osobowości i zachowania
4. Osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością wystąpić tu mogą połączenia różnych, wymienionych powyżej niepełnosprawności, np. osoba niewidoma z umysłowym upośledzeniem, osoba z uszkodzonym narządem ruchu, z zaburzeniami psychicznymi itp.

Wszystkie osoby z niepełnosprawnością powinni być objęci rehabilitacją. „Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej”. (Dz. U. art. 7 z 27 sierpnia 1997r.).

Rehabilitacja polega zatem na:

• przywróceniu sprawności uszkodzonych organów jednostki lub usprawnieniu jej funkcji,
• przygotowaniu jej do samodzielnego radzenia sobie w życiu codziennym,
• do korzystania z różnych form kształcenia,
• do wykonywania pracy,
• stwarzania w środowisku społecznym i otoczeniu fizycznym odpowiednich warunków do prawidłowego funkcjonowania tej jednostki.

Podstawowym zadaniem rehabilitacji jest usprawnienie jednostki upośledzonej pod względem fizycznym, umysłowym, psychicznym czy społecznym oraz zapewnienie jej odpowiednio do jej wieku i możliwości wykształcenia ogólnego lub zawodowego. Proces ten jest podejmowany na rzecz i przy współudziale osób, u których na skutek choroby lub urazu nastąpiło ograniczenie, niektórych czynności ustroju lub powstało trwałe kalectwo.

W związku z tym wyodrębnione zostały cztery rodzaje rehabilitacji:

• rehabilitacja fizyczna – obejmująca usprawnienie funkcji fizycznych, zwana też rehabilitacja medyczną,
• rehabilitacja psychiczna – skoncentrowana na psychicznych funkcjach i problemach osoby

niepełnosprawnej,

• rehabilitacja społeczna – podejmująca działania zmierzające do eliminowania ograniczeń związanych z funkcjonowaniem społecznym osoby niepełnosprawnej.
• rehabilitacja kompleksowa czyli złożony, wieloaspektowy proces społeczny, którego celem

jest między innymi integracja społeczna.

Niepełnosprawność nie jest rozumiana tylko jako skutek choroby czy urazu. Jest ona przede wszystkim rezultatem barier, na jakie napotyka w społeczeństwie osoba z niepełnosprawnością. Wyróżniamy dwa modele niepełnosprawności:

1. Model medyczny, czyli na jakie problemy napotykają osoby z niepełnosprawnością jako bezpośrednią konsekwencję ich choroby lub uszkodzenia
2. Model społeczny jest wtedy gdy niepełnosprawność powstaje wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte, takich jak indywidualne uprzedzenia, utrudniony dostęp do budownictwa użyteczności publicznej, niedostosowany system transportu, segregacyjna edukacja, rozwiązania na rynku pracy wyłączające z niego osoby niepełnosprawne.

Osoba z niepełnosprawnością to człowiek, który w pewnej dziedzinie ma specjalne potrzeby, po za tym jest zwyczajnym człowiekiem. Nie należy postrzegać człowieka przez pryzmat jego niepełnosprawności. Niepełnosprawność nie powinna być ani powodem odrzucenia, ani nagradzania.

Osoby niepełnosprawne nie tworzą jednorodnej kategorii osób-nie są wbrew pozorom takie same.

Różni je między innymi:

1. Rodzaj niepełnosprawności: do jakich dysfunkcji prowadzi i jakie jest ich nasilenie; czy jest to tylko np. niedowidzenie, czy też łączy się z upośledzeniem w stopniu lekkim, czy może jej problemy ze wzrokiem ograniczają pole widzenia, a może ma też trudności w panowaniu nad mięśniami rąk.
2. Czas powstania niepełnosprawności: czy stało się to niedawno, czy jest elementem stałym w życiu- od zawsze.
3. Przeszłe doświadczenia: zarówno te związane z niepełnosprawnością, jak i po prostu rodzinne, szkolne, towarzyskie. I te drugie są zwykle istotniejsze. To bardzo ważne jak traktują daną osobę niepełnosprawną rodzice, czy jej rodzina jest zdrowa, czy też występuje w niej np. alkohol, czy jest rozbita. Jak dużo rodzice mają dla osoby niepełnosprawnej czasu. Więc i wpływ rodziny, jej przekonań, zachowań jest większy.
4. Naturalne zdolności i talenty. Zainteresowania. Osoba niepełnosprawna ma naturalne zdolności i talenty jak każdy z nas. Są równie różnorodne. Czasem tylko trudniej się je odkrywa. Ale bardzo ważne jest by osoba niepełnosprawna je odkryła.
5. Osobowość, charakter, temperament. Oczywiście jeśli ktoś jest nieśmiały to zwykle nie dlatego, że siedzi na wózku, tylko dlatego, że miał mniej doświadczeń społecznych, może trochę negatywnych, a przede wszystkim pewnie trochę taki jest, sam z siebie.

Niepełnosprawność – jest to długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu.

Utrata ta może być :

• całkowita,
• częściowa,
• trwała lub okresowa,
• wrodzona lub nabyta,
• ustabilizowana lub progresywna.

Istnieje również inny podział osób niepełnosprawnych bardziej szczegółowy w którym występuje

1. Obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) – brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej)
2. Obniżona sprawność intelektualna – upośledzenie umysłowe, demencja starcza
3. Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego – zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego
4. Obniżona sprawność komunikowania się – utrudniony kontakt słowny (zaburzenia mowy,

autyzm

1. Obniżona sprawność ruchowa – osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub nabytą)
2. Mózgowe porażenie dziecięce
3. Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych – np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak)

Najczęstsze przyczyny niepełnosprawności

• • Wady wrodzone
  • Choroby przewlekłe (80%)
  • Nagłe – wypadki, urazy, zatrucia

Według danych statystycznych liczba osób niepełnosprawnych stale wzrasta, co spowodowane jest w głównej mierze postępem cywilizacyjnym Większość osób niepełnosprawnych posiada niskie kwalifikacje zawodowe, słabą orientację w ciągle zmieniających się przepisach prawa. Uskarżają się również na nieumiejętność prezentacji swoich zalet i możliwości zawodowych oraz prowadzenia rozmów kwalifikacyjnych z potencjalnymi pracodawcami. Uwarunkowania te wpływają na powstanie zaniżonej samooceny, brak wiary we własne umiejętności, poczucie niższości, co wpływa na brak aktywności i kreatywności w chęci podnoszenia własnych kwalifikacji i poszukiwania pracy oraz brak aspiracji zawodowych. Osoby te czują się odrzucone przez społeczeństwo i skazane na życie na marginesie. Najczęstsze przeszkody utrudniające zatrudnienie osób niepełnosprawnych to: bariery architektoniczne, rodzaj niepełnosprawności, brak aspiracji zawodowych oraz słabe przygotowanie zawodowe. W Polsce aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych wynosi 17,3% , a w krajach Unii Europejskiej ok. 40 – 50 %.

Niepełnosprawność ma ogromny wpływ na osobowość każdego człowieka.

Dysfunkcje zarówno narządów ruch, zmysłów czy też choroby somatyczne, które nie rokują poprawy :

• powodują cierpienie fizyczne
• zmieniają wygląd zewnętrzny
• -osłabiają kontrolę nad czynnościami fizjologicznymi
• ograniczają możliwość przebywania w środowisku ludzi zdrowych
• ograniczają dostęp do informacji
• narażają na długotrwałą rozłąkę z najbliższymi
• uzależniają od pomocy otoczenia
• wymagają niekiedy trwałej zmiany trybu życia
• generują przede wszystkim wysoki poziom lęku, emocji, niekorzystnych dla prawidłowego

rozwoju osobowości.

Osoby niepełnosprawne mają więc prawo do:

1. dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,
2. dostępu do leczenia, opieki medycznej i rehabilitacji,
3. dostępu do informacji,
4. swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu.